Šta su dolmeni i koja je bila svrha ovih drevnih megalita
Ovo su megalitske konstrukcije koje su najbrojnije, najrasprostranjenije i najraznovrsnije.
Svoj današnji naziv dolmeni su dobili od bretonskih riječi tol – stol i men – kamen, jer najbolje oslikavaju njihovu temeljnu formaciju sličnu kamenom stolu. Princip gradnje u osnovi je vrlo jednostavan; sastoji se od kombinacije vertikalnih blokova kao oslonca i velikih ploča koje ih natkriljuju poput krova, težine od nekoliko tona do više desetaka tona.
Obično se dijele na apsidalne hramove koji su formirani od svega nekoliko kamenih blokova u obliku stola ili njihovim uzastopnim ponavljanjem, tvoreći tako dugačke galerije. Jedna od najljepših i najvećih galerija nalazi se kod Esséa u Francuskoj. Međutim, ništa manje impozantna galerija, vrlo slična izgleda, pronađena je i u San Agustinu u Kolumbiji. Kakvim vezama je ostvarena praktički analogna ideja kod graditelja udaljenih hiljadama kilometara okeana, za sada ostaje nerazjašnjeno. Da ne govorimo o dolmenima u formi stola koji su s minimalnim stilskim razlikama, u velikom broju pronađeni u Rusiji, Indiji pa čak i u Koreji te na jugu Japana.
Drugu podgrupu dolmena čine takozvane grobnice koje su prave monumentalne građevine, a za čiju su izgradnju bile potrebne stotine hiljada kubnih metara kamenih blokova, šljunka i zemlje. Kao osnovna građevna konstrukcija korištena su dva vertikalno podignuta monolita prekrivena trećim. Slaganjem jednog do drugog stvoreni su zatvoreni hodnici, ponekad i više njih, koji vode do središnje prostorije kružnog oblika. Njezini su zidovi takođe izgrađeni od kamenih ploča i uglavnom je prekrivena jednom jedinom kamenom pločom divovskih dimenzija. Npr. krovna ploča jednog dolmena u Los Millaresu ima dimenzije 9 x 5 m i debljinu skoro jedan metar. Na kraju bi čitav dolmen bio prekriven sitnijim kamenjem i zemljom tvoreći tako od grobnice vještačku humku. Da je ova graditeljska djelatnost bila zadivljujućeg obima, govori nam čak osamdeset kompleksa u malom lokalitetu Los Millares, trideset hramova na Malti, mnoštvo lokaliteta po Engleskoj, Irskoj, Škotskoj i Francuskoj. Takve megalitske konstrukcije za sada su otkrivene samo u Evropi i to uglavnom u priobalnim područjima. U sjevernoj Americi su primjećene humke slične onima u Engleskoj, ali se još uvijek nije pristupilo njihovom istraživanju.
Većina svih tih dolmena služila je za sahranjivanje, ali kako su pronađeni ostaci upotrebnih predmeta iz sasvim različitih razdoblja, ne može se sa sigurnošću odrediti identitet graditelja.
Međutim, u malteškim hramovima zasigurno nije bilo sahranjivanja, niti su pronađeni stambeni objekti drevnih stanovnika i graditelja. Takođe je utvrđeno da su u neke dolmene, kao što je to slučaj u Newgrangeu, puno kasnije donesene i odložene kosti. Nakon što je utvrđeno da je dobar dio dolmena bio upotrebljavan, a ne samo zatvoren nakon sahranjivanja, razvila se naučna polemika jesu li izgrađeni u religiozne ili u pogrebne svrhe.
Uopšte gledajući, otvoreni i prekriveni dolmeni konstrukcije su u razini tla i na neki način odgovaraju karakteristikama pećine, ali ne pećine primitivna čovjeka koji je ne našavši sebi prirodno sklonište, izgradio vještačko, već pećine – maternice. Stoga se dolmeni smatraju modelom prvobitnih hramova ili maternicom za dušu. Već od najstarijih vremena smatralo se da je hram poput rezonantne kutije, materijalni oslonac za primanje i odašiljanje valova i vibracija duhovnog svijeta. Kao i svi kasniji istorijski hramovi ili katedrale, dolmeni su koncipirani i izgrađeni da pomognu praistorijskom čovjeku primiti ono lijepo, pravedno i dobro. Koliko su u tome uspjeli, može potvrditi svaki od turista koji danas masovno posjećuju Newgrange, Los Millares, Maes howe, malteške hramove itd.
Prilaz dolmenima najčešće je postavljen na liniji ekvinocija, a ulaz je uglavnom okrenut prema zapadu. Međutim, postoje dolmeni koji su postavljeni u pravcu solsticija, što je slučaj kod dolmena čuvenog Newgrangea. Često postoji odstupanje od tih pravaca u smjeru sjeveroistoka, a odnosi se na helijakalni izlazak Sirijusa. Upotreba takve orijentacije pronađena je u Newgrangeu nakon otkrivanja kanala iznad glavnog ulaza, koji je dugo bio nepoznat. Zrake Sunca prodiru kroz kanal i za vrijeme zimskog solsticija padaju na najuvučeniji zid središnje prostorije.
Drevni graditelji su za dolmene odabirali neko istaknuto i uočljivo mjesto u prirodi, tako da se mogu vidjeti i s velike udaljenosti.
Autor: Atila Barta
Izvor: nova-akropola.com
