DAN KADA SU PARTIZANI ZAUZELI TRST: Svijet je bio pred novim krvavim sukobom
September 22, 2012
Ostalo
Tokom prvomajskih praznika 1945. partizani su oslobodili Trst. Ipak, velikim silama to se nije svidjelo. Ustali su protiv Jugoslavije, pa je usljedila decenijska oštra borba, vojna i diplomatska
Trst je vijekovima bio dio Austrijskog carstva, iako su većinu stanovništva u njemu činili Italijani. Poslije Prvog svjetskog rata, u kojem je Italija od 1915. učestvovala na strani pobjednica, ova zemlja ga je pripojila sebi, uz još neke dijelove Slovenije i jadranske obale.
U Drugom svjetskom ratu Italija se borila na strani Sila osovine. Kapitulirala je 1943. godine, poslije čega je potpala pod okupaciju Njemačke. Prvog maja 1945. godine, partizani iz 4. armije pod komandom Petra Drapšina i 9. slovenačkog korpusa oslobodili su Trst. Tito je htio da ovaj grad uključi u novu Jugoslaviju. Ovome su se usprotivili zapadni saveznici, koji su se bojali prodora komunizma u Italiju, pa je na Jugoslaviju izvršen jak diplomatski vojni pritisak.
Premijer Velike Britanije Winston Churchill je vršio pritisak na američkog predsjednika Trumana da se zajedno suprotstave jugoslovenskim trupama. Jugoslovenska armija je imala punu kontrolu nad gradom sve do 12. juna 1945. godine, a onda su se partizani povukli. Ipak, još dugo će ostati u sastavu poslijeratne države južnih Slovena.
Sporno područje stavljeno je pod zapovedništvo i nadzor savezničke vrhovne komandane. Jugoslovenske trupe na tom prostoru su ograničene na 2.000 vojnika.
Ovo nije donijelo mir na granicu. S italijanske strane granice bile su stacionirane jedinice poljskih emigranata u sastavu britanske armije, pod komandom vatrenog antikomuniste generala Vladislava Andersa, koji je neprestano provocirao partizane. Ni ostali se nisu uzdržavali, pa je od februara 1946. anglo-američka avijacija neprestano narušavala vazdušni prostor Jugoslavije. Ali, tada smo uzvraćali, pa je u avgustu 1946. jedan američki avion oboren, a drugi prisilno spušten, poslije čega je ova praska prestala.
Ovaj incident doveo je krizu do usijanja. S jedne strane stojala je američka koalicija, vojno prekaljena tokom ratnih godina. Ništa manje odlučni nisu bili ni Jugosloveni. Ipak, po prvi put shvaćena je neslućena “snaga balansa” između Istoka i Zapada. Protiv Jugoslavije se nije moglo silom, jer je sa druge strane, hipotetički, prijetila Crvena armija.
Ipak, mirovnim ugovorom u Parizu, 1947. godine formirana je Slobodna teritorija Trsta, koja je zvanično bila pod kontrolom Ujedinjenih nacija. Bila je podijeljena na Zonu A, kojoj je pripadao i sam grad, pod pod zajedničkom komandom američke i britanske vojske, i Zonu B, pod komandom Jugoslovenske armije.
Kostisteći zategnutost odnosa Tita i Staljina 1948. godine, SAD, Britanija i Francuska zatražile su da Jugoslavija cijelu Slobodnu teritoriju Trsta vrati Italiji. Ali, kad se Tito usprotivio Staljinu, privremeno su odstali od ovog zahtjeva, računajući da će Jugoslavju istrgnuti iz “ruskog zagraljaja”.
Šest godina kasnije, međutim, ovaj je plan realizovan, i 1954. godine Slobodna teritorija Trsta pripojena je Italiji.
U jugoslovenskim gradovima se tada demonstriralo uz povike “Trst je naš!”, a studenti su u Beogradu jurišali na američku i italijansku ambasadu. Ostao je zapis da je jedna vojnička jedinica marširala od beogradskih Terazija do Slavije – kažu da su to bili Crnogorci, Nikšićani – i pjevala: “Druže Tito, ‘ajmo u Milano, da jebemo Silvanu Mangano”. Pomenuta Silvana je bila italijanska glumica, poznata po ljepoti i bujnom poprsju.
Uprkos pritiscima, Jugoslavija je granicu sa Italjijom priznala tek 1975. godine.
Danas o tom vremenu svjedoči još samo ovaj vic:
Deda uđe kod unuka u sobu i razočaran što ovaj po cijeli dan ljenčari sa slušalicama na glavi, kaže mu:
– Eee, u tvojim godinama ja sam išao u Trst. Sa drugarima uđem u kafanu, napijemo se, silujemo konobaricu, polupamo šank … Niko nam ništa nije smio … To je bio provod!
Unuku dosadi da sluša ovu priču i pokupi se sa društvom u Trst. Poslije sedam dana vraća se, izobličen od batina.
– Šta je bilo? – pita ga deda.
– Otišli smo u Trst, ušli u kafanu, napili se, silovali konobaricu i polupali šank … a onda je došla policija i ‘istresla nas iz gaća’ – kaže unuk.
– Pa kako si išao?
– Sa turističkom agencijom …
– Aaa, ja sam išao sa partizanima!
Izvor: kurir.rs
Related Posts
VUK je napao OVCU i jaganjce, a onda se ...
Apr 4, 2016
Na današnji dan 1942: Ustaše ubile Nadu ...
Jul 7, 2019
‘PREČNIK MU JE BIO 35 METARA’...
May 5, 2023